-
1 рәтле
1. прил.1) име́ющий ряды́; -ря́дныйкиң рәтле — широкоря́дный
тар рәтле чәчкеч — с.-х. узкоря́дная се́ялка
күп рәтле арпа — с.-х. многоря́дный ячме́нь
бер рәтле агрегат — с.-х. шере́нговый агрега́т
2) поря́дочный; пу́тный, путёвыйрәтле адәм баласы — сын поря́дочного челове́ка (порядочных людей)
рәтле кеше булу — быть поря́дочным челове́ком
рәтле генә күренү — каза́ться дово́льно-таки поря́дочным, пу́тным
аңардан рәтле эш чыкмас — из него́ ничего́ пу́тного не вы́йдет (не полу́чится)
3) толко́вый, пу́тный, де́льный, путёвый, у́мныйрәтле сүз — у́мное (толко́вое) сло́во
рәтле фикер ишетмәдем — не слы́шал у́мной мы́сли (иде́и)
4) разг. норма́льный, удовлетвори́тельный, хоро́шийрәтле тормыш күрмәү — не ви́деть норма́льной (хоро́шей) жи́зни
рәтле кием кимәү — не носи́ть хоро́шей оде́жды
җәй узып бара, рәтле көннәр булмады — ле́то уже на исхо́де, а норма́льных (тёплых) дней не́ было
5) разг. го́дный, подходя́щий, сто́ящий (о товаре, о вещах)кибетләрендә рәтле әйбере дә юк бит әле — в магази́нах нет же и подходя́щего това́ра
6) разг. име́ющий ресу́рсы; де́нежный, бога́тыйрәтлерәк ирләрне үзенә карату — очаро́вывать, завлека́ть де́нежных мужчи́н
7) в знач. сказ. в поря́дке; норма́льный, хоро́шийдокументларың рәтлеме? — докуме́нты в поря́дке?
юллар хәзер рәтле — доро́ги сейча́с хоро́шие (в поря́дке)
•2. нареч.1) поря́дочно, пу́тноүзеңне рәтле тоту — вести́ себя́ поря́дочно
2) толко́во, умно́; пу́тнорәтле сөйли — говори́т толко́во
3) норма́льно, удовлетвори́тельно, хорошо́рәтле яшәү — жить хорошо́
рәтле йоклап булмады — не удало́сь норма́льно поспа́ть (вы́спаться)
-
2 бәрәкәтле
1. прил.1) благополу́чный, благода́тныйбәрәкәтле йорт — благополу́чный дом
2) изоби́льный, оби́льный, бога́тый3) вы́годный, успе́шный, результати́вный, спо́рыйбәрәкәтле көн — успе́шный (результати́вный) день
4) эконо́мный, экономи́чный, вы́годныйбәрәкәтле тормыш алып бару — вести́ эконо́мную жизн
5)а) благода́тный, плодоро́дный, принося́щий по́льзу, урожа́йныйбәрәкәтле көз — урожа́йная о́сень
бәрәкәтле яңгыр — благода́тный дождь
бәрәкәтле туфрак — плодоро́дная земля́
б) поле́зный, эффекти́вный, положи́тельный, результати́вныйһаваның бәрәкәтле тәэсире — положи́тельное влия́ние во́здуха
2. нареч.бәрәкәтле эшчәнлек — поле́зная де́ятельность
эконо́мно, бережли́во; разу́мноакчаны бәрәкәтле тоту — расхо́довать де́ньги бережли́во
-
3 газамәтле
1. прил.; книжн.1) великоле́пный; велича́вый, вели́чественный; превосхо́дныйгазамәтле диңгез — вели́чественное (великоле́пное) мо́ре
газамәтле вә тантаналы бәйрәм — великоле́пный и торже́ственный пра́здник
2) грандио́зный, монумента́льный (о сооружениях, произведениях искусства); ца́рственный, внуши́тельный ( о человеке)газамәтле кыяфәт — ва́жный (ца́рственный) вид
газамәтле кыяфәттә — велича́во, ца́рственно, ва́жно, чи́нно
газамәтле йөреш — велича́вая похо́дка
3) высокоме́рный, надме́нный, спеси́вый, гордели́вый; ба́рский, ба́рственный (о манерах, тоне)2. нареч.газамәтле мөнәсәбәт — ба́рское отноше́ние
высокоме́рно, надме́нно, спеси́воүзен газамәтле тоту — вести́ себя́ высокоме́рно, надме́нно
-
4 нәзакәтле
1. прил.1) изя́щный, грацио́зный, пласти́чный, то́нкий (о внешности, движении, жесте и т. п.)нәзакәтле адымнар — грацио́зные шаги́
нәзакәтле кыяфәт — изя́щный вид
малайның нәзакәтле хәрәкәтләре игътибарны җәлеп итте — изя́щные движе́ния ма́льчика привлекли́ внима́ние
2) изы́сканный, утончённый, то́нкий; делика́тный, корре́ктный, ве́жливый (о манерах, обращении, отношении к кому-л.)нәзакәтле гадәтләренә барсы да гаҗәпләнәләр — изы́сканным мане́рам его́ все удивля́ются
2. нареч.нәзакәтле аңлашу — корре́ктное объясне́ние
1) изя́щно, грацио́зноүзеңне нәзакәтле тоту — грацио́зно держа́ть себя́
2) изы́сканно, утончённо, делика́тно, ве́жливо -
5 уч
сущ.1) ладо́нь || ладо́нныйкиң уч — широ́кая ладо́нь
учы белән маңгаена сугу — уда́рить ( хлопнуть) ладо́нью по лбу ( по себе)
2) горсть, при́горшнябер уч бодай — горсть пшени́цы
•- уч төбе
- уч тоту
- уч төбе кадәр
- уч төбе кадәрле
- уч төбе хәтле
- уч тутырып••уч төбендә генә (учка утыртып) йөртү — носи́ть на рука́х
уч төбендәге кебек — как на ладо́ни
учында кысып тоту — быть расчётливым, расхо́довать о́чень эконо́мно
-
6 дөнья
сущ.1) мир, вселе́нная, мирозда́ние книжн.; поднебе́сная уст.; народно-поэт. || мирово́йдөньяның берлеге — еди́нство ми́ра
дөньяның барлыкка килүе (килеп чыгуы, яралуы) — происхожде́ние вселе́нной
объектив (материаль) дөнья — объекти́вный (материа́льный) мир
2)а) мир, свет, земно́й шар, плане́та || мирово́йдөнья кисәкләре — ча́сти све́та
бөтен дөньяны әйләнү — объе́хать весь мир
дөньяда беренче космик очыш — пе́рвый в ми́ре косми́ческий полёт
дөнья әйләнә сәяхәт — путеше́ствие вокру́г све́та (Земли́)
дөнья чемпионы — чемпио́н ми́ра
дөнья сугышы — мирова́я война́
дөнья базарына чыгу — вы́йти на мирово́й ры́нок
б) (весь) мир, (весь) свет, все лю́ди, всё челове́чествомоны бөтен дөнья белә — э́то зна́ет весь мир (весь свет); э́то зна́ют все (все лю́ди)
бөтен дөньяга танылу — просла́виться на весь мир; станови́ться всеми́рно изве́стным
дөнья безгә карый — челове́чество (весь мир) смо́трит на нас
дөнья мәсхәрәсенә калдыру — опозо́рить пе́ред все́ми (всем ми́ром)
3) мир, среда́, укла́д жи́зни (обще́ственный) стройантик дөнья — анти́чный мир
иске дөнья — ста́рый мир
капиталистик дөнья — капиталисти́ческий строй
дөньяны үзгәртеп кору — преобразова́ть мир
4) мир, (окружа́ющая) среда́, сфе́рахайваннар дөньясы — живо́тный мир; фа́уна
үсемлекләр дөньясы — расти́тельный мир; фло́ра
су асты дөньясы — подво́дный мир
җир асты дөньясы — подзе́мный мир
5)а) жизнь, житьё || жите́йский, мирско́йдөньяга үз күзләрең белән карау — смотре́ть на жизнь (мир) свои́ми глаза́ми
дөнья үзе өйрәтә — жизнь сама́ у́чит
дөньяны аңламау — не понима́ть жизнь
дөньядан бизү (тую) — потеря́ть интере́с к жи́зни
дөнья эшләре — жите́йские дела́
дөнья мәшәкатьләре — жите́йские (мирски́е) забо́ты
дөнья ыгы-зыгысы — мирска́я суета́
••дөнья дөнья инде — погов. жизнь есть жизнь
дөнья - үлемле, көн - ахшамлы — посл. ≈ всему́ есть коне́ц (преде́л)
б) рел. жизнь, мир (земно́й, загро́бный)бу дөнья — э́тот мир; земна́я жизнь
теге дөнья — тот мир, загро́бный мир (жизнь)
фани дөнья — бре́нный (тле́нный) мир
дөнья куласа, әйләнә дә бер баса — всё мо́жет измени́ться; всё течёт, всё меня́ется
6) в разн. знач. мир, о́бласть, сфе́ра (кого-л., чего-л.)музыка дөньясы — мир му́зыки
әдәбият дөньясы — мир литерату́ры
коллар һәм ачлар дөньясы — мир голо́дных и рабо́в
матурлык дөньясы — мир красоты́
фән дөньясы — нау́чный мир
кешенең эчке дөньясы — вну́тренний мир челове́ка
уйлар һәм хисләр дөньясы — мир чувств и мы́слей
7) разг.; в знач. нареч. о́чень мно́го, у́ймамәйданда дөнья халык — на пло́щади о́чень мно́го (у́йма) наро́ду
дөнья вакыт үтте — прошла́ у́йма вре́мени
эш дөнья — у́йма дел
дөнья акча тоту — израсхо́довать о́чень мно́го (у́йму) де́нег
•- дөнья күләмендәге
- дөньяны сиземләү
- дөньяны тою
- дөнья төзелеше
- дөнья хәбәрләре
- дөнья хәлләре
- дөньяга караш
- дөньяга мөнәсәбәт
- дөньяны аңлау••дөнья аныкы (дөнья безнеке; дөнья минеке) — быть (чу́вствовать себя́) на седьмо́м не́бе; быть (чу́вствовать себя́) на верху́ блаже́нства; попа́сть на седьмо́е не́бо
дөнья ачылу — ( кому) откры́тие ми́ра (жи́зни)
дөнья әйтү — говори́ть у́мные (де́льные) слова́ (сове́ты)
дөнья бабай — жизнь-нужда́
дөнья байлыгы — ро́скошь
дөнья бәясе — на вес зо́лота
дөнья бәясе торырлык — о́чень дорого́й
дөнья белән исәпләшмәү — не счита́ться с но́рмами жи́зни
дөнья белән саубуллашу — прости́ться с жи́знью ( умереть)
дөнья бетү — см. ахыр заман
дөнья болгату (дөнья бутап йөрү) — баламу́тить
дөнья газабы күрү (дөнья газабы тату; дөнья газабы чигү; дөнья мәшәкате күрү; дөнья мәшәкате тату; дөнья мәшәкате чигү) — мы́кать век (жизнь)
дөнья гизү — стра́нствовать, путеше́ствовать, скита́ться по све́ту
дөнья гүзәле — пи́саная краса́вица; короле́ва красоты́
дөнья җәһәннәме — ад кроме́шный
дөнья җимерелмәс — ничего́ (стра́шного) не случи́тся
дөнья җимерелү — ≈ свет поме́рк в глаза́х
дөнья йөзе — бе́лый (бо́жий) свет
дөнья каруны — прост. мирое́д, жа́дина
дөнья киң — свет кли́ном не сошёлся
дөнья корткычлары — парази́ты о́бщества
дөнья көтә белми торган — непракти́чный, нео́пытный
дөнья көтү (дөнья сөрү) — жить, существова́ть; вести́ жизнь (хозя́йство)
дөнья кубару (дөнья куптару; дөнья күтәрү; дөнья туздыру) — подня́ть переполо́х (сканда́л); переполоши́ть, взбудора́жить
дөнья кубарып (дөнья куптарып; дөнья күтәреп; дөнья туздырып; дөнья җимереп) — во всю ива́новскую (о́чень гро́мко, о́чень бу́рно и т. п.)
дөнья кубарып йөрү (дөнья куптарып йөрү) — переполоши́ть, взбудора́жить
дөнья кубу — переполоши́ться, всполоши́ться
дөнья куу — стреми́ться нажива́ть добро́; быть ненасы́тным (жа́дным)
дөнья кую — сконча́ться, преста́виться
дөнья күзләре йомылу — ≈ усну́ть ве́чным (после́дним) сном
дөнья күрмәгән — не позна́вший жи́зни, нео́пытный; ма́ло ка́ши ел прост.
дөнья күчсә дә — хоть (е́сли да́же) свет перевернётся
дөнья оҗмахы — земно́й рай; ра́йская жизнь
дөнья рәхәте — ≈ не жизнь, а мали́на
дөнья сираты — уст. прохожде́ние призывно́й коми́ссии
дөнья терәге (дөнья тоткасы) — опо́ра жи́зни; подде́ржка (в чём-л.)
дөнья тигезләнү (дөнья түгәрәкләнү; дөнья төгәлләнү) — вздохну́ть свобо́дно (облегчённо)
дөнья төзәлү (дөнья рәтләнү; дөнья җайлану) — ула́диться, нала́диться, устро́иться ( о жизни)
дөнья тулган — о́чень мно́го; хоть пруд пруди́
дөнья фани — жизнь быстроте́чна; мир не ве́чен
дөнья яралганнан бирле — с те́х по́р как существу́ет мир; с сотворе́ния ми́ра
дөнья яңгыратып — во всё го́рло (крича́ть); во всё ива́новскую
дөньяга баш булу (дөньяга баш хаким булу) — хозя́йничать, госпо́дствовать
дөньяга җигелү — окуну́ться (погрузи́ться, уходи́ть) с голово́й в жите́йские (мирски́е) забо́ты
дөньяга катышу — обща́ться с ми́ром
дөньяга килү — появи́ться на свет; роди́ться ( о ребёнке)
дөньяга китерү — произвести́ на свет, роди́ть (ребёнка)
дөньяга күренерлеген калдырмау (дөньяга чыгарлыгын калдырмау; йөзенә күренерлеген калдырмау; йөзенә чыгарлыгын калдырмау) — вы́ставить на позо́р; покры́ть позо́ром книжн.
дөньяга сыймый йөрү (дөньяга сыймастай булып йөрү) — ходи́ть го́голем (ко́зырем) прост.
дөньяга таралу (дөньяга таралу; дөньяга фаш булу; дөньяга җәелү) — вы́ступить (всплыть, вы́плыть, вы́йти) на свет бо́жий
дөньяга фаш итү — см. дөньяга чыгару 2)
дөньяда бер — еди́нственный в ми́ре, уника́льный
дөньяда булмаган — необыкнове́нный, из ря́да вон выходя́щий
дөньяда юк — нет в живы́х, у́мер
дөньяда яшәү яки үлем мәсьәләсе — вопро́с жи́зни и́ли сме́рти
дөньядан бизү (дөньядан тую) — разочарова́ться в жи́зни; потеря́ть интере́с к жи́зни
дөньядан ваз кичү — отреши́ться/отре́чься от жи́зни
дөньядан китү (дөньядан кичү; дөньядан күчү; дөньядан кайту; дөньядан үтү) — уйти́ из жи́зни
дөньядан сәфәр итү — эвф. отправля́ться в мир ино́й; умере́ть
дөньядан югалу — забы́ться
дөньяны дер селкетеп — о́чень си́льно; во всю си́лу (мощь)
дөньяны онытып — забы́в обо всём
дөньяны сасыту — наболта́ть с три ко́роба (сплетни о ком-л, о чём-л.)
дөньяны тату — позна́ть жизнь
дөньяны тибеп (дөньясына тибеп) — прост. на широ́кую но́гу; разгу́льно
дөньяны ут алса да — ≈ случи́сь хоть пото́п; несмотря́ ни на что́
дөньяныкы дөньяда бетсен — свести́ счёты; не оста́вить на загро́бный суд
дөньяның асты-өскә килү — перевёртываться/переверну́ться вверх (кве́рху) дном
дөньяның астын-өскә әйләндерү — переверну́ть весь мир
дөньяның ачысын-төчесен тату — испи́ть (го́рькую ча́шу) до дна; испи́ть го́речь жи́зни
дөньяның дүрт ягына — на все четы́ре сто́роны
дөньяның дүрт ягыннан — со всех концо́в све́та
дөньяның очында (дөньяның кырыенда) — на краю́ све́та (о́чень далеко́)
дөньясы асты-өскә килсен — хоть кол на голове́ те́ши; случи́сь хоть пото́п; да́же е́сли весь свет перевернётся
дөньясын күрәсе килмәү — всё опосты́лело
дөньясын оныту — забы́ть обо всём на све́те
дөньясын таныту — показа́ть, где ра́ки зиму́ют прост.
дөньясын теттереп (дөньясын типтереп; дөньясын җимерттереп) — припева́ючи, разгу́льно; на всю (по́лную) кату́шку прост. (жить, весели́ться, пра́здновать и т. п.)
- дөнья бетерепдөньясына исе китмәү — быть беспе́чным; хоть трава́ не расти́
- дөнья бозу
- дөнья бутау
- дөнья кадәр
- дөнья хәтле
- дөнья чаклы
- дөнья күрү
- дөнья малы
- дөнья тулы
- дөнья хәле
- дөнья шаулату
- дөньяга чыгару
- дөньяга чыгу
- дөньядан хәбәрсез
- дөньядан хәбәре юк
- дөньяны күргән
- дөньяны күп күргән
- дөньяны оныту
- дөньяның астын-өскә китерү -
7 көч
сущ.1) в разн. знач. си́ла, мощь, могу́щество, мо́щностьфизик көч — физи́ческая си́ла
көч белән сугу — уда́рить си́лой
көче ташып торган чак — в расцве́те сил
илнең экономик көче — экономи́ческая мощь страны́
тулы көчкә эшләү — рабо́тать на по́лную мо́щность
ут көче — огнева́я мощь
двигательнең көче — мо́щность дви́гателя
көч куллану — применя́ть си́лу
белем - зур көч — зна́ние - больша́я си́ла
рухи көч — си́ла ду́ха
характер көче — си́ла хара́ктера
көчне кызганмый эшләү — рабо́тать не жале́я сил; труди́ться изо все́х сил
бөтен көч белән (көчен биреп) — изо все́й си́лы, изо все́х сил
бөтен көчкә тырышу — стара́ться все́ми си́лами (изо все́х сил)
2) си́ла, эне́ргия; величина́ || силово́йавырлык көче — си́ла тя́жести
бәрелү көче — си́ла уда́ра
ышкылу көче — си́ла тре́ния
тартылу көче — си́ла притяже́ния
электр көче — электри́ческая си́ла (эне́ргия)
су көчен файдалану — испо́льзовать во́дную эне́ргию
көч басымы — силово́е давле́ние
3) си́ла (какая-л.)эшче көч — рабо́чая си́ла
яллы көчләр — наёмные си́лы
иҗади көч — тво́рческая си́ла
табигать көчләре — си́лы приро́ды
4) си́ла, де́йствие, де́йственность (слова, критики, примера)закон көченә керү — входи́ть в си́лу зако́на
карар үз көчендә кала — реше́ние остаётся в си́ле ( в действии)
5) обычно мн. си́лы (о какой-л. общественной группе)тынычлык көчләре — си́лы ми́ра
демократик көчләр — демократи́ческие си́лы
сыйнфый көчләр чагыштырмасы — соотноше́ние кла́ссовых сил
кораллы көчләр — вооружённые си́лы
6) трудкеше көченнән файдалану — эксплуати́ровать чужо́й труд
үз көче белән яшәү — жить свои́м трудо́м
бу тикшеренүгә күп көч салынган — в э́то иссле́дование вло́жено мно́го труда́
•- көч арту- көч үсү
- көч белән ачу
- көч белән җиңү
- көч белән тартып алу
- көч берәмлеге
- көч бетү
- көч китү
- көч калмау
- көч кыры
- көч үлчәгеч
- көче аз
- көчен киметү••көч җитәрлек — поси́льный, досту́пный; выполни́мый, достижи́мый
көч җитәрлек (килерлек) түгел — не по зуба́м
көч җитмәслек — непоси́льный
көч җыю — набра́ться сил
көч китерү — навреди́ть ( здоровью)
көч сәясәте — поли́тика си́лы
көч сынау (сынату) — про́бовать си́лы, поме́ряться си́лами
көч түгү (чыгару, сарыф итү) — тра́тить си́лы; труди́ться в по́те лица́
көч чыкмыйча көч керми — (погов.) без тра́ты сил не наберёшь сил
көче тоту — (по суеве́рию) выходи́ть бо́ком (кому-л.) (взяточнику; человеку, любящему присваивать чужое и т. п.)
көчтән калу — см. көч бетү
көчтән тыш — че́рез си́лу
көчендә калу — остава́ться в си́ле
көченә керү — войти́ в си́лу
- көч алу- көч бирү
- көч җитү
- көч җиткәнчә
- көч җиткән кадәр
- көч җиткән хәтле
- көч керү
- көч килү
- көч кую
- көч салу
- көч туплау
- көч җыю
- көчендә булу
См. также в других словарях:
ас — I. (АСТЫ, АСТЫНА, АСТЫНДА...) – и. 1. Нәр. б. түбән урыны; киресе: Өс 2. Нәр. б. эче яулык асты, тун асты 3. Нәр. б. асты тирәсендәге урын чирәмлектә таган астына җыелдылар 4. Яткан яки утырган урын сыер астын чистарту 5. Аяк киеменең җиргә басып … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бәрәкәт — I. Муллык, барлык; матди иркенлек чыганагы. Файда, уңыш, табыш; нәтиҗәлелек, файдалылык. Кадер, кадерлелек суынса бәрәкәте китә. БӘРӘКӘТЛЕ – 1. Мул, тиз бетми торган 2. Муллык чыганагы булган, файда китерә торган. Нәтиҗәле, файдалы, уңай 3. рәв.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
нәзек — с. 1. Аркылы кисеме бик кечкенә булган; киресе – юан 2. Югары (тавыш тур.) 3. Катлаулы, бик зур осталыкны, бик вак детальләргә кадәр игътибар биреп эшләүне таләп итә торган. Җаваплылык таләп итә торган, четерекле 4. Тирәнгә яшерелгән, бик кыенлык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
нәфис — (НӘФИСЛЕК) (НӘФИСЛӘНҮ) (НӘФИСЛӘҮ) – 1. Гүзәл, матур: сылу. Формасы, күләме ягыннан җыйнак, килешле нәфис кул. Матур, юка һәм затлы (тукыма һ. б.). Тотып карауга йомшак нәфис мамык. Нәзакәтле, матур (хәрәкәтләр, үз үзеңне тоту тур.). Матур, ягымлы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
нечкә — с. 1. Аркылы кисеме бик кечкенә булган; киресе – юан 2. Югары (тавыш тур.) 3. Катлаулы, бик зур осталыкны, бик вак детальләргә кадәр игътибар биреп эшләүне таләп итә торган. Җаваплылык таләп итә торган, четерекле 4. Тирәнгә яшерелгән, бик кыенлык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ышану — 1. Берәр нәрсәнең булачагына, уңышлы башкарылуына һ. б. ныклы ышаныч булу; инану. Нәр. б. чынлыгына, дөреслегенә инану, шулай булуына шикләнмәү. рәв. ЫШАНЫП – Шикләнмичә, ышаныч белән мин ышанып әйтә алам... 2. Чын дип кабул итү; нәрсәне дә булса … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
